Het werk zit erop voor dit jaar, zes afleveringen zijn uitgezonden, goed bekeken en gewaardeerd. Met de NTR praten we nu over een mogelijke tweede serie, volgend jaar. Ik geniet de komende weken van de feestdagen en daarna lekker op vakantie. De meeste werkzoekenden die we in de serie hebben gevolgd mogen ook terugkijken op een geslaagd jaar: Ze zijn weer aan het werk of hebben een andere stap vooruit gezet. Maar onder de kerstboom gaan mijn gedachten vooral uit naar een aantal vage bekenden met wie het niet zo goed gaat.
Voor mijn serie zocht ik dit voorjaar vergeefs contact met Keith Bakker, de maffe ex junk en verslavingstherapeut. Zijn afkickkliniek reageerde zo onprofessioneel op mijn voorstel, dat me al snel duidelijk was dat hier iets niet klopte. Maar in talloze andere tv-programma's mocht Keith wel ongestoord de nobele hulpverlener uithangen. Met zijn grappige amerikaanse tongval was hij een bekende Nederlander geworden en vervolgens een snelle ondernemer. Maar televisieroem heeft zijn keerzijde. De afgelopen weken wordt hij beschuldigd van ontoelaatbare sex onder dwang met kwetsbare patientes, deels minderjarig. Een nieuw seizoen van zijn tv programma is van de buis gehaald. Als de berichten waar zijn is hij weinig beter dan pe
do babysitter Robert M. en is gevangenisstraf zijn verdiende loon.Ook met ex-dictator en massa moordenaar Jorge Videla gaat het niet goed. Bijna tien jaar geleden sprak ik hem kort via zijn huistelefoon in Buenos Aires. Ik vroeg hem toen te reageren op de steunbetuiging aan zijn adres van onze kroonprins. Maxima vond dat toen "een beetje dom", maar Videla zelf was minder subtiel en begon tegen mij te vloeken en te tieren. Hij had toen huisarrest, nu is hij als oude man veroordeeld tot levenslang wegens massamoord. Eindelijk gerechtigheid.
Maar deze maand staat vooral in het teken van Wikileaks en de meningen zijn verdeeld of Assange nu wel of geen straf verdient. Is hij een journalistieke held of een gevaarlijke ijdeltuit? Ik zou zoals elke journalist in mijn handen knijpen als een bron mij zoveel belangrijke documenten zou toespelen. Onderzoeksjournalistiek is (in Nederland) monikkenwerk. Vaak moet je maanden hengelen, masseren of procederen voor een handvol vertrouwelijke stukken, waar dan vaak ook nog maar heel weinig nieuws in staat.
Dat mensen vanuit rancune en meegesleurd door de hype nu honderdduizenden stukken lekken naar een anonieme website, is op zich goed nieuws. De documenten geven -in de juiste context geplaatst- een beter beeld van het recente verleden. Maar volgens mij past het succes van Wikileaks ook bij het groeiende wantrouwen dat steeds meer westerlingen het afgelopen decennium zijn gaan koesteren tegen hun overheden. De verwende consument herkent zich steeds minder in zwalkende democratische processen. Journalisten zien zichzelf graag als waakhond van de democratie. Misschien moeten we de komende tien jaar eens nadenken hoe we als journalistieke terriers de democratie kunnen revitaliseren.
November 2010: Je Verdiende Loon
Na negen maanden bellen, het land afrijden, plannen, begroten, bedenken en filmen is de bevalling eindelijk achter de rug. De eerste aflevering is klaar en we zijn nu vooral bezig met het monteren van de andere vijf. Je Verdiende Loon, de zesdelige waarin werklozen worden gevolgd door de were
ld
van reintegratietrajecten, is ter wereld. De eerste aflevering is met
170.000 kijkers goed bekeken, vooral als je bedenkt dat de NTR het op
de zaterdag namiddag heeft geprogrammeerd. De afleveringen zijn
trouwens ook hier terug te zien.Voor een programma met een laag budget (ik deed zelf meestal het geluid) is het heel aardig geworden, vind ik zelf. Iedereen heeft een mening over werklozen en reintegratiebedrijven, maar het hele onderwerp is tot nu toe op TV nauwelijks in beeld geweest.
Ik heb mijn eigen verwachtingen in de draaiperiode wel een aantal keer bij moeten stellen. Camera's dringen tegenwoordig door tot operatiekamers, slaapkamers en politieke achterkamers. Maar uitkeringsinstanties en reintegratietrajecten schermen hun clienten nog ouderwets af. Inderdaad schamen vooral sommige oudere of hoger opgeleide werklozen zich voor hun situatie. Er zouden nog steeds mensen elke dag met hun aktetas om half negen van huis weggaan om de schijn in de buurt op te houden. Maar ik ben die mensen niet tegen gekomen.
Nog moeilijker was het om sollicitaties in beeld te brengen. Waar het inmiddels volstrekt normaal is om huwelijksaanzoeken, levenslange vonnissen of dodelijke diagnoses integraal uit te zenden, het sollicitatiegesprek blijft een kwestie van zweterige handen en "u hoort van ons". De deuren bleven gesloten. Werkgevers maar ook sollicitanten wilden geen camera's toelaten. Misschien verandert dat in een eventuele vervolgserie. Miljoenen kijken naar talentenjachten waar artiesten en amateurs opkomen of afgaan tijdens een live auditie voor heel Nederland. Een sollicitatiegesprek is een soort auditie voor een gewone baan. Je hoeft niet te zingen, je kunt eigenlijk niets fout doen, en toch denken veel van ons met knikkende knieeen aan die beslissende gesprekken die je carriere in een half uur kunnen maken of breken. Drama genoeg dus.
Een collega draaide laatst voor het nieuwe Pownews. Het hetzerige programmaatje richte haar pijlen deze keer op de man die Wilders met een email zou hebben bedreigd. De man wilde best zijn kant van het verhaal vertellen, en gaf zijn telefoonnummer zodat de redactie een afspraak kon maken voor een interview. Maar de verslaggever koos er voor om zonder afspraak uren lang de woning van de man de stalken, op zoek naar ruzie. De man was zo zat van de bellentrekkende cameraploeg in zijn portiek, dat hij niet thuis gaf. In de uitzending wordt dan gezegd dat de man zijn interviewafspraak niet na kwam. Het zijn nieuwe methodes om het nieuws op te leuken, maar met journalistiek heeft het niets te maken.
De Publieke Omroep nieuwe stijl draait nu een maand en lijkt ook
grotendeels dit nieuwe kabinet te gaan overleven. Los van de gebruikte
methodes vind ik Pownews de enige nieuwe aanwinst. De mannen van
Geenstijl zoeken de grenzen op, en schieten er regelmatig overheen.
Maar het levert leuke televisie op en een enkel keer ook journalistiek
succes. Pownews had als eerste het verhaal over de
waxinelichthoudergooier en slaagt er als enige in kritische, pittige vragen te stellen aan PVV'ers als Wilders en Brinkman. Ik moet nog wennen aan het Nieuwsuur. Een uur blijkt dan opeens wel heel erg lang, zeker als je niet van sport houdt en het journaal al hebt gezien. Ik mis de intimiteit van de Nova-studio. Nieuwsuur lijkt vooralsnog een nieuwsfabriek met weinig smaak of kleur. Dat was ook de bedoeling, en dat is helaas goed gelukt.
Wel gekleurd maar niet smaakvol is Uitgesproken, de opvolger van Netwerk. In een gruwelijk decor vertellen oude mannen hoe de wereld in elkaar zit. Pijnlijk flauwe grapjes en rubriekjes, stoffige onderwerpen (stokpaardjes uit de jaren zeventig) en trage dictie: Omroep Max is er dynamisch bij. Niemand zit hier op te wachten en de kijkcijfers zijn mager. Alleen geslaagd als advertentie vehikel voor de Telegraaf, dat in UItgesproken en Ochtendspits schaamteloos de krant van wakker nederland aan de man brengt.
"Altijd Wat" en vooral "Brandpunt" laten zien hoe je je ook kunt onderscheiden. "Altijd Wat" van de NCRV heeft ook een verschrikkelijke vormgeving en rare rubriekjes, maar maakt het deels goed met mooie human interest verhalen. Brandpunt heeft een origineel , strak format met ankers op lokatie.
Wat onveranderd blijft is EenVandaag, die nu -de concurrentie wegvalt- de kans grijpt om definitief uit te groeien tot de nieuwsmakende rubriek van de publieke omroep.
Vannacht hield Wilders in New York zijn veel gevreesde toespraak tegen de geplande moskee nabij Ground Zero. Ieder
een
roept nu dat zijn verhaal meeviel, maar ondertussen beweerde onze aanstaande
schaduw-premier dat Europa al eeuwen lang vervolgd en belaagd wordt
door de moslems: "Het westen heeft de Islam nooit kwaad gedaan, voordat
de Islam het Westen aanviel, eeuw na eeuw." Een nieuw dieptepunt van paranoia
en
geschiedsvervalsing. Wilders heeft kennelijk nooit van Alexander de
Grote gehoord, of van de Romeinen. Die waren al koloniaal toen de Islam
nog niet eens bestond. Vandaag "Wilders, the Movie" bekeken, een met weinig elan samengesteld overzicht van bekende feiten en beelden. De makers belden me een paar maanden geleden en vroegen of ik de jeugdfoto's van Wilders wilde afstaan. Gelukkig zei ik nee. Hadden ze me gevraagd om inhoudelijk mee te denken, dan had ik het rommelige verhaal met mijn research wellicht sterker kunnen maken. Maar alleen wat foto's verkopen doe ik niet. Ondertussen gebruikten ze illegaal toch een van de foto's en leunde de passage over Israel helemaal op wat ik daarover in Vrij Nederland heb gepubliceerd.
Het aardigste in de uit ellenlange voiceovers opgebouwde film waren een aantal schlemielige PVV stemmers. Een van hen draaide snotterend het liedje "Ik voel me zo verdomd alleen". Zo moest zijn held zich ook voelen, de eenzame outcast Wilders. De PVV stemmer wentelt zich in zieligheid en zelfmedelijden.
Ondertussen vindt de klaagzang van de onheilsprofeet juist overal weerklank. In New York, maar ook in Groot Brittanie waar hooligans hem op handen dragen en Duitsland waar twee prominente politici zijn voorbeeld volgen en een nieuwe anti Islam partij beginnen. Wilders maakt school, maar waarom?
Het westen was, anders dan Wilders beweert, eeuwenlang vanzelfsprekend de baas in de wereld. Het is duidelijk dat die tijd voorbij is en dat we worden ingehaald door nieuwe grootmachten. Dat leidt tot angst en onzekerheid, zeker in tijden van recessie, en de politiek heeft daar geen remedie voor. Wilders reageert die onmacht af op de meest tastbare bedreiging, Al Qaeda, maar dat is een achterhoedegevecht.
Sinds de dagen van El Andaluz zitten de meeste moslem landen in die achterhoede van stagnerende, tweede wereld landen waar Europa wellicht ook bij gaat horen. Mensen in de derde wereld bezitten vaak de moed der wanhoop, maar in de veel minder bekende tweede wereld heerst frustratie en rancune. Hier valt niets meer te winnen en cultiveren mensen de losers-mentaliteit die de PVV groot maakte.
China en India domineren de wereldmarkt, de euro zakt weg, de zeespiegel stijgt, de pensioenen verdampen en na de industrie verliezen we nu ook dienstverlening en kenniseconomie aan lage lonen landen. En wij maken ons op televisie avond aan avond, jaar in jaar uit druk over hoofddoek en hangjeugd. Het is pure ontkenning, de kop in het zand. En al die achterlijke Wilders stemmers die zich dertig jaar te laat zijn gaan realiseren dat Nederland is verkleurd, zullen het pas over een jaar of vijftig doorkriijgen.
"De generaal pardonners willen niet werken", zegt Ad hoofdschuddend. Hij kijkt naar de groep vluchtelingen uit Angola, die in de hoek vakshal tijdschriften inpakken. Ze hebben het heel gezellig met elkaar, er wordt veel gelachen, maar de produktie ligt laag. Jarenlang hebben deze mensen gewacht op een verblijfsvergunning, en nu moeten ze aan de slag. Als dat niet lukt belanden ze hier, op een reintegratietraject voor langdurig werklozen. Hier moeten ze werken in ruil voor een uitkering.
Hebben Rutte en Wilders dan toch gmet hun uitkeringsmigranten? Ik ken heel veel vluchtelingen die hier een opleiding gedaan hebben en een mooie carriere zijn begonnen. Of een eigen zaak. Maar deze generaal pardonners mochten jarenlang niet werken en zijn gewend geraakt aan het niets doen.
Ondertussen gaan de formatiebesprekiingen verder. CDA, VVD en PVV willen niet alleen de immigratie verder inperken, maar ook bezuinigen op reintegratietrajecten. Al die zinvolle en minder zinvolle bezigheidstherapie die ik voor een documentaireserie in beeld breng, bestaat straks misschien niet meer. Dat zou jammer zijn. Reintegratie kan beter en goedkoper, maar het blijft belangrijk om mensen die anders maar thuis zitten hun eigen geld te laten verdienen. Goed voor de portemonnaie, maar ook voor het gevoel van eigenwaarde en de kwaliteit van leven. Ook al weten de mensen zelf soms niet wat goed voor ze is.
Dat geldt ook voor Rutte en Verhagen, die niets te winnen hebben bij een samenwerking met Wilders. Ze redeneren met hun Haagse logica dat ze de gedoogsteun van de PVV gratis krijgen. PVV levert immers geen ministers en dus kunnen CDA en VVD de baantjes onderling verdelen en houden alle macht in handen.
Maar Wilders beseft dat hij vanaf de zijlijn juist veel meer invloed kan uitoefenen. En invloed is macht. Rutte wordt straks een kopie van Balkenende. Hij zal veel praten over daadkracht en harde maatregelen. Maar Wilders zal in zijn vrije rol de show stelen. Hij heeft geen verantwoordelijkheid en kan zeggen wat hij wil. Hij zal de successen opeisen en het kabinet keihard laten vallen als het tegenzit. Niet de lasten, wel de lusten. Het lijkt me een ideale baan voor iemand die eigenlijk niet wil werken.
Ik heb nooit veel met voetbal gehad. Ik vond voetbal -en in het bijzonder Nederlands voetbal- altijd te langzaam en saai. Iets voor fijnproevers dat je kennelijk met veel inspanning moest leren waarderen, zoals atonale muziek of modern toneel. Decennia lang moest ik horen dat Nederland mooi en "aanvallend" speelde. Als Oranje minuten lang de bal heen en weer speelde achter de middenlijn, en dan maar weer eens terug naar de keeper, dan heette dat een "mooi opgebouwde aanval" en "prachtig combinatiespel".
En
al die jaren moest de commentator spijtig constateren dat Nederland wel
"kansen creeerde" en "zijn eigen spel speelde" maar vaak niet wist te
scoren. Als de Oranje aanval eindelijk op stoom kwam en het
vijandelijk doel naderde, stonden daar al lang elf verdedigers in de
loopgraven. Sinds de jaren zeventig werd het "spelbepalende"
Oranje elke keer
voortijdig uitgeschakeld, en na elke teleurstelling probeerden ze
strategie en beheersing nog verder te verfijnen, Vaak leek Oranje in een compleet ander tijdperk te opereren dan de tegenpartij. Alsof ze met paarden en lansen aan kwamen draven en dan met mitrailleurs werden neergemaaid. Steeds maar weer hetzelfde kunstje, met elke keer hetzelfde resultaat. De Oranje trainers lieten de spelers manoevreren als pionnen op een schaakbord, maar daarmee kreeg het spel ook de dynamiek van denksport. Het was ronduit masochistisch voetbal.
We troostten ons met de gedachte dat we in de hele wereld in ieder geval bekend stonden om ons mooie spel, maar dat is natuurlijk onzin. Ik denk dat we al die tijd vooral bekend stonden als een team droogkloterige vergadertijgers, dat nog geen balletje kon trappen zonder vooroverleg, procedure, draaiboek. Die in alles moesten worden aangestuurd door de trainers aan de zijlijn. Koudbloedige noordelingen zonder instinct voor de bal en eigenlijk ook zonder ballen.
Nu is alles anders. Oranje rommelt zich van de ene naar de andere overwinning. De wedstrijden lijken nergens op, er is geen strategie en geen struktuur, het is wachten op die ene kans en dan scoren. Is het leuk om naar te kijken? Ja, want er kan elk moment iets gebeuren, juist als je het niet verwacht. En dat maakt het tot mooie televisie.
De hele instelling waarmee je naar zo'n wedstrijd gaat kijken verandert. Het Oranje legioen had de verongelijkte houding gecultiveerd van het miskende genie: We zijn "beautiful losers", we verliezen maar eigenlijk hebben we toch gewonnen, want wij speelden beter en vooral mooier. Wij hadden veel meer kansen, maar helaas -detail- hebben we ze niet benut. Dat soort teksten. Nu hoor je vertwijfelde commentatoren wier hele wereldbeeld aan diggelen valt: We spelen slecht maar we winnen. Ik ben bekeerd, maar een hele generatie Oranje-fanaten moet van zijn geloof gevallen zijn.
PS 11 juli: De ironie ten top. Spanje wint de finale met fraai combinatie spel, mooi voetbal zoals Nederland dat decennia speelde, maar sneller en preciezer uitgevoerd. Het pragmatische Oranje kreeg in deze wedstrijd geen kansen op flitsende acties.
In alle verkiezingsretoriek van de afgelopen weken komt hij weer regelmatig voorbij: Het zelfreinigend vermogen van de democratie. Misstanden komen in een goedwerkende democratie vanzelf aan de oppervlakte en worden dan opgelost.
Ik weet niet wie de stoplap van de zelfreinigende democratie voor het eerst in de mond nam. Het is een eigenschap die de democratie kennelijk heeft overgenomen van bakovens. Ovens worden vaak aangeprezen als "zelfreinigend", maar iedereen weet dat dat onzin is. Ovens maken zichzelf niet schoon en de staatshuishouding doet dat ook niet. Ik zou een nieuwe -al even verradelijke- metafoor willen introduceren: De vaatwasmachine.
Met een vaatwa
sser
hoef je nooit meer af te wassen. Maar waar blijven al die
etensresten? Na een paar weken gaat de vaatwasser stinken. En vroeg
of laat moet je eraan geloven. Dan moet je al die rottende schilletjes
en pitjes uit
het filter peuteren. Werk dat veel viezer is dan de dagelijkse vaat. De
vaatwasser is eigenlijk een open riool en de bakoven een klein
crematorium. Maar met dat soort kreten verkoop je natuurlijk
geen
keukens of partijprogramma's.Wanneer heeft onze democratie zich voor het laatst gereinigd? Soms stapt er iemand op vanwege een akkefietje, maar het systeem zelf verandert niet. Zelfs D66 heeft het niet meer over democratische vernieuwing. Partijen zouden zich moeten hergroeperen in twee hoofdstromen. Daarmee zou de burger kunnen kiezen tussen twee programma's, die ook echt uitgevoerd worden als ze een meerderheid halen. Dat is democratie. Nu wordt dat regeerakkoord pas gemaakt bij de formatie en daarbij staat de kiezer buitenspel.
De meeste mensen hebben weinig last van de overheid, maar voor een nieuw programma spreek ik de afgelopen weken veel met langdurig werklozen, gevangen in een kafkaeske wereld van uitkeringsloketten en reintegratietrajecten. Ik hoor echt vreselijke verhalen, maar voor de politiek is het geen onderwerp. Alleen de SP heeft er aandacht voor. En wanneer zette een kamerlid voor het laatst een misstand op de agenda? Ook in de volksvertegenwoordiging komt er van zelfreinigen maar weinig terecht.
PS 10 juni: Politiek is een groot misverstand geworden.Twee weken lang hebben alle lijsttrekkers bijna volcontinu gedebatteerd op alle zenders en opnieuw komt de PVV als grote winnaar uit de bus. Islamisering bestaat niet en massaimmigratie al evenmin. Er gaan zelfs meer Turken en Marokkanen uit Nederland weg dan dat erbij komen. De Partij Van het Verleden wil de problemen van dertig jaar geleden oplossen. Confronteer Wilders met feiten in plaats van met moralistische praatjes.
Juni 2010: Henk en ik
Ik leerde de baas van de publieke omroep kennen in het voorjaar 1993. Henk Hagoort was toen net door Andries Knevel aangesteld als hoofd informatieve programma's van de EO. Het sollicitatiegesprek was prima verlopen en na afloop vroeg Henk Hagoort me of ik hem een lift kon geven naar het Mediapark. Het jonge afdelingshoofd had nog geen rijbewijs. En dus reed ik met Henk van het EO gebouw aan de ene kant van Hilversum naar het mediapark. Ik werkte daar toen bij John de Mol.
Een paar dagen later kreeg ik een afwijzingsbrief. Henk Hagoort vond mij te vrijzinnig voor EO TweeVandaag.
Hij
geloofde niet dat ik het juiste EO geluid zou inbrengen in de redactie.
Uiteindelijk kreeg ik de baan toch en bleef Henk regelmatig
zien. Ik
werd inderdaad steeds vrijzinniger en Henk werd directeur. Hij
stimuleerde de zittende directeur Andries Knevel om
te
gaan presenteren. Toen dat goed uitpakte vond Henk dat
Andries
moest kiezen: presentator of directielid. Zo had Henk al snel
de
touwtjes in handen.Vervolgens probeerde Henk jarenlang de EO in Netwerk te krijgen. In Netwerk zou het EO geluid beter tot zijn recht komen dan in Eenvandaag. Hij kreeg uiteindelijk zijn zin. Ik moest opstappen en Henk werd baas van de publieke omroep.
Henk is bestuurder. Hij heeft geen enkele ervaring als journalist of als televisiemaker. Toch riep hij bij zijn aantreden dat de actualiteitenrubrieken teveel op elkaar lijken ("drie keer de Volkskrant"). Na de zomer krijgt Henk opnieuw zijn zin: Nova en Netwerk maken plaats voor het Nieuwsuur en Uitgesproken. In UItgesproken gaan EO, Vara en Wakker Nederland gekleurde journalistiek brengen. Wie zit daar op te wachten?
Henk gelooft niet in objectieve journalistiek. Ik ben het met hem eens dat journalistiek interessanter wordt als de maker duidelijke keuzes maakt. De kale feiten zijn voor het Journaal en RTL Nieuws. Maar onderzoeksjournalistiek, opinie en human interest in actualiteitenrubrieken en documentaires geven het nieuws kleur. Toch geloof ik niet in de verzuilde aanpak van Hagoort. Een journalist hoeft niet neutraal te zijn, maar hij moet wel onpartijdig zijn. Je mag vanuit je eigen interesses en opvattingen op zoek gaan naar de feiten, maar uiteindelijk gaat het om de feiten. Als de kijker merkt dat de maker partijdig is, is het verhaal daarmee gelijk ongeloofwaardig. Zo vergallopeerde Zembla zich onlangs aan een verhaal over Wilders.
Zelf maakte ik vorige week een verhaaltje over een nieuwe stemwijzer voor EenVandaag. Een passage waarin de lijsttrekkers worden neergezet als overacterende personages in een stomme film werd door de eindredactrice geschrapt. Jammer, ik vind het best opinierend. Hier is het alsnog te zien. Ik ben benieuwd wat Henk ervan vind.
Samen met vrouwen van StopLoverboysNu kijk ik voor Eenvandaag naar de ontmaskering van Maria Mosterd. In weer zo'n avondvullend programma fileert Peter R. de Vries het ikoon in de strijd tegen jonge pooiers. Maria heeft een bestseller uit haar duim gezogen en alle media zijn erin getuind.
Je kunt je afvragen of de stoere misdaadverslaggever niets beters te doen heeft dan het corrigeren van jeugdige fantasten zoals Yoran en nu Maria. Waarom besteedt Peter nooit aandacht aan echte vrouwenhandel of andere georganiseerde criminaliteit? Ik heb ooit een tijdje voor hem gewerkt als verslaggever en maakte verhalen over drugssyndicaten en ambtelijke fraude. Maar na een half jaar werd me duidelijk dat Peter meer gediend was van huis, tuin en keuken misdaad, zoals moord en doodslag in de relatiesfeer. Het "echte" nieuws laat hij aan de actualiteitenprogramma's.
Toch vind ik het wel goed dat hij en Hendrik Jan Korterink de Mosterd-hype onderuit halen. Te vaak worden dit soort verhalen kritiekloos uitgezonden. Iedereen heeft er belang bij. De media willen een dramatisch verhaal niet doodchecken, de hulpverlening is op zoek naar boegbeelden voor de fondsenwerving en zelfs justitie zingt vaak een partijtje mee.
Maria heeft (wijselijk) nooit aangifte gedaan tegen haar verzonnen pooier, maar als het openbaar ministerie er wel aan te pas komt, weet die ook wel raad met een smeuiig verhaal. De wereldvreemde magistraten zijn vaak wel heel erg snel geschokt door de misstanden die ze tegen komen. En als ze hun zaakje met een ronkende persconferentie kunnen opblazen tot een nationaal schandaal komt dat de carriere alleen maar ten goede.
Zelf publiceerde ik een reportage over de werkelijkheid achter handenwringende verhalen over moderne slavernij. Illegalen komen naar Nederland om te werken voor een betere toekomst. Naar onze maatstaven krijgen ze slecht betaald, maar toch voelen ze zich meestal niet uitgebuit. Ze zijn vooral bang voor de politie, die ze het land uitzet.
Helemaal verbijsterend was de gang van zaken rond de Kraggenburgse pornozaak uit 2004. In een loods in Flevoland werden illegale prostituees gedwongen tot sex met honden. De vrouwen wisten te ontsnappen en de pooiers werden gearresteerd. Volgens het OM hadden ze een snuff movie willen maken. De hoofdverdachte had daarover afspraken gemaakt met een Duitse filmproducent, ene "Hans Horse".
Snuff movies zijn SM films waarin iemand wordt doodgemarteld. Volgens de meeste deskundigen bestaan ze helemaal niet. Het is een typische urban legend. Voor het eerst waren nu makers van een snuff movie betrapt. Daarom kreeg de zaak veel aandacht in alle media. Kraggenburg, dierenseks, Hans Horse, Snuff movie: Het was zoete koek voor de sensatie zoeker. Er werd zelfs een speelfilm over gemaakt ("Kicks").
De opdrachtgever voor de snuff movie, de mysterieuze Hans Horse werd door de politie pas opgespoord toen de daders al veroordeeld waren. En dat is vreemd, want de man bleek helemaal niet in Duitsland te wonen. In werkelijkheid was het, zo hoorde ik van zijn advocaat, een Nederlandse man in een rolstoel. Om de dag door te komen surfde de helemaal verlamde man langs chatforums op internet. Daar kon hij zijn wie hij wilde en al zijn fantasieen uitleven. Voor de grap had de virtuele dekhengst zich tegenover de verdachten voorgedaan als pornoproducent, en van het een was het ander gekomen. Hans Horse bleek zo zielig dat hij nooit aangeklaagd is. Hij werd zelfs niet oproepen als getuige tijdens het hoger beroep. Horse werd zorgvuldig buiten de publiciteit gehouden. Justitie had geen enkel belang om haar eigen horror story te ontzenuwen en de advocaten hadden vooral medelijden.
Ik had Hans Horse graag willen spreken, maar volgens zijn advocaat wil hij dat niet. Er zijn klaarblijkelijk veel mensen met een zieke fantasie. En wij, journalisten, worden maar al te graag geshockeerd.
Mei - Need to Know
Na het geimplodeerde VU-kabinet gaat de PvdA nu de verkiezingen in met een man die -net als ik- rechten heeft
gestudeerd
aan de
Rijksuniversiteit Groningen. Balkenende mag een typische studeerkamer
geleerde zijn, bij Job Cohen herken
ik veel meer de positieve kwaliteiten van
een
academicus. Hij is redelijk, luistert
naar argumenten en
geeft
de indruk boven de partijen te staan. Misschien is het ook wel de
Groningse nuchterheid en bescheidenheid: Geen woorden maar
daden.
Zelf biechtte hij eens op
eerder een luie korpsbal te zijn dan een visionair
intellectueel,
maar we kennen hem allemaal sinds jaar en dag als een wijs man.In zijn nieuwe rol als lijsttrekker zijn de wittebroodsweken inmiddels al weer voorbij. Eerst werd Cohen in de media bejubeld als de Nederlandse Obama die dit hysterische landje eindelijk weer tot bedaren zou brengen. Maar in een lang interview met Nova deed Cohen opeens stijf en onhandig. En in de geslaagde Nederlandse versie van HardTalk, Oog in Oog, maakte hij tegenover interviewer Sven Kockelman een ongelukkige draai: Nu is de PvdA wel voor een nieuwe missie naar Uruzgan.
In de politiek is vorm gelijk aan inhoud. Politici zijn media-geniek en succesvol als ze samenvallen met hun centrale boodschap. Balkenende is saai maar degelijk als een Opel Astra of een andere gezinsauto. Marijnissen is de geemancipeerde, doorgeleerde arbeider. Pechtold is de wijsneus, het slimste jongetje van de klas die het echter nooit te bont maakt. Wilders is white trash met een matje in de nek.
In Tegenlicht vertelde een Britse wetenschapper dat Cohen een typisch links hoofd heeft: rond, met zachte, empatische trekken. Een luisterhoofd. Conservatieven hebben volgens hem vaak hoekige koppen met stevige kaaklijnen zoals Balkenende en Rutte. Wilders gaat als conservatief zonder kin door het leven en toen hij daar een paar maanden fijntjes op gewezen werd in een analyse in De Volkskrant, ging hij zo anorexisch aan de lijn, dat hij van honger zelfs instortte.
Toch gaat het volgens mij niet om uiterlijk maar om ondefinieerbare uitstraling. Want dat betreft moet Cohen
vooral zichzelf blijven en zich niet van de wijs laten brengen door
campagnestrategen die beweren dat hij te snel irritatie toont. Cohen is
zo onkreukbaar en beheerst dat het juist prettig is als hij zo
nu
en dan een beetje van zich afbijt. Hij is geen aanvallende
debater maar is wel een messcherpe verdediger. Bovenal hoop ik dat Cohen gaat laten zien dat intelligentie in de politiek geen handicap hoeft te zijn. "I am not going to tell you what you want to hear but what you need to know", zei Obama twee jaar geleden in een van zijn eerste grote toespraken. Ik vond het een eyeopener. Steeds vaker praten politici de kiezer naar de mond. Ze herhalen domme mantra's, want ze weten het zelf ook allemaal niet meer. Natuurlijk is Cohen geen Nederlandse Obama, maar laat hij vooral vertellen wat iedereen zou moeten weten.
Iemand uit de entourage van president Bush liet zich ooit eens ontvallen dat journalistiek het altijd verliest van het establishment. Journalisten maakten volgens hem deel uit van een reality based community. De neocons daarentegen waren een faith based community. Terwijl journalisten steeds bezig waren propaganda met feiten onderuit te halen, verzonnen Bush en zijn kliek gewoon een nieuw verhaal. En een goed verhaal verkoopt beter dan een handvol genuanceerde feiten, zo voorspelde de spin dokter.
Gewone mensen die de werkelijkheid niet onder ogen willen zien vinden we al snel gek. Inrichtingen zitten vol mensen die denken dat ze Napoleon of Jezus zijn. Machtige mensen kunnen zich zulke illusies permiteren. Ze omringen zich met lakeien die hun waanwereld overeind houden. Maar er zijn maar weinig mensen die er openlijk voor uit komen dat ze helemaal geen boodschap hebben aan de realiteit.
Dat is wel strategie van onze eigen neocon. Wilders is niet geinteresseerd in "geneuzel" over feiten. Hij zet de media naar zijn hand en is een meester in het regisseren van zijn eigen verhaal, waarin hij dan zelf een glansrol speelt. Hij reageert niet eens op onthullingen over de kandidaten op de PVV lijst. Er waren al een zuipschuit met losse handjes en een dierenvriend die zijn vrouw slaat. Nu komen daar ondermeer een vuurwapengevaarlijke "joodse antisemiet", een kleine oplichter en een pathologische leugenaarster bij. Allemaal werkelijkheid die Wilders met succes negeert.
De PVV verandert regelmatig van standpunten en verhaal en is strikt genomen al lang niet meer neoconservatief. Geert is nog wel tegen hoofddoekjes en immigratie, maar inmiddels ook een warm pleitbezorger van de verzorgingsstaat en de AOW. Je zou hem dus het beste nationaal socialistisch kunnen noemen, maar dat klink zo naar.
Hier zie je de jonge Wilders trouwens amicaal naast een palestijnse met hoofddoek.
Mijn
documentaire over zijn jeugd is nu bijna af en ik denk dat Wilders'
loyaliteit met Israel en zijn afkeer van de islam te maken hebben met
het verhaal van zijn jeugd. Wilders leeft net als George Bush nog
steeds in een jongensboek met good guys en bad guys. Met Bush en Irak
weten we inmiddels hoe het afgelopen is. Maar hoe zit het met Wilders
en de weerbarstige werkelijkheid?Zijn kiezers lijken de feiten in ieder geval niet belangrijk te vinden. Maar ook Wilders' eigen verhaal nemen ze met een flinke korrel zout.. Uit elk onderzoek onder PVV stemmers, zoals dit van NRC Handelsblad, blijkt dat ze niet bang zijn voor de islam en al helemaal geen voorstander zijn van Wilders' plan om miljoenen moslems te deporteren. Veel mensen stemmen PVV uit protest tegen een tandeloze overheid en een nikserige compromis cultuur. Ze willen een sterke leider en van een afstandje lijkt Wilders daar nog het meeste op.
Maar wanneer je Wilders' stoere oorlogstaal gaat toetsen aan de werkelijkheid blijft er weinig van over. Hij komt nooit met concrete voorbeelden van islamisering is in Nederland. Het is veel waarschijnlijker dat Nederland over honderd jaar onder water staat dan dat de sharia er is ingevoerd. En Wilders' karikatuur van allochtonen die massaal steun trekken is al dertig jaar achterhaald. De werkloosheid onder allochtonen ligt nog wel hoger dan gemiddeld, maar daar staat tegenover dat allochtonen veel vaker zwaar maar onmisbaar werk doen.
Wilders wilde zelf vroeger journalist worden, maar hij heeft dus weinig op met de werkelijkheid. Journalistiek is vragen stellen. Het valt me altijd op hoe weinig vragen de meeste mensen elkaar stellen. De meesten komen niet verder dan "Hoe gaat het?" Volwassenen vinden vragen stellen iets voor kinderen. Vooral mannen zijn vol van hun eigen vooroordelen en hun eigen verhaal. Wilders is zo'n man. Een goede journalist stelt de juiste vragen. Wilders herhaalt alleen maar de verkeerde antwoorden.
Maar de laatste tijd lijkt het alsof de PVV een beetje van zijn verhaal af is. Ze plaatsten zich buitenspel in de collegevorming in Almere en Den Haag. Daarmee staat de PVV al ruim voor de landelijke verkiezingen voor het dilemma van elke protest partij. Geef je je kernpunten kado (hoofddoekjes verbod), dan ben je ongeloofwaardiger dan de midden partijen. Maar doe je dat niet dan voer je net als de SP eeuwig oppositie en loopt de aanhang weg.
Wilders is groot geworden nadat Rita Verdonk ruzie ging lopen maken met haar voormalige vrienden. Hij brak echt door omdat hij zich een paar keer succesvol in de rol van buitenstaander, van eenzame cowboy wist te manoevreren. Begin 2008, de engeland reis, het besluit tot vervolging. Dat is zijn verhaal, maar dat verhaal is sleets en eindigt op 9 juni.
PS: Drie dubieuze kandidaten op de PVV lijst zijn inmiddels in alle stilte afgevoerd.
April - Pedopriesters
Een
beeld uit een scene uit de documentaire over pater Klaas Schilder die
ik nu aan het monteren ben. De inzegening van een nieuw
kerkgebouw in Kassando (Congo) loopt uit in een bruisend feest, waarbij
koorknapen dansen rond het altaar.Ruim een maand geleden zat ik nog daar, in de rimboe. Met Klaas Schilder, al veertig jaar missionaris in Oost Congo, luisterde ik elke avond naar de wereldomroep. De kerkschandalen in Ierland en Duitsland, die in februari opeens in het nieuws kwamen, leken ver weg. Priesters die zich vergrijpen aan kinderen: Veel congoleze priesters hebben wel eens een kind verwekt. Het celibaat is er niet erg populair. In het oorlogsgebied waar Schilder werkt worden jaarlijks duizenden vrouwen verkracht door soldaten en rebellen, maar ook door hulpverleners, onderwijzers en geestelijken. Het gebied is berucht, maar ik geloof niet dat het idee dat je kinderen zou kunnen misbruiken er al is doorgedrongen.
Klaas Schilder luisterde hoofdschuddend naar de berichten via de korte golf . Net zoals nu kardinaal Simonis, had hij de neiging om de schandalen wat te relativeren. De holocaust vond hij veel erger. En tussen al die slachtoffers zaten vast ook bedriegers die op geld uit waren. Ik denk dat geestelijken zich alleen aan het celibaat kunnen houden als ze sex afdoen als banaal en onbelangrijk. Sexueel misbruik is in die belevingswereld dan ook iets futiels, waar je makkelijk overheen stapt.
Inmiddels terug in Nederland heeft de storm, die al acht jaar geleden opstak in de Verenigde Staten, ook ons land bereikt, dankzij diezelfde wereldomroep. Het is inderdaad vreemd hoe nu opeens duizenden slachtoffers zich melden naar aanleiding van een wat plichtmatige media hype. Het onderwerp zingt al jaren rond en bijna alle gevallen van misbruik stammen uit de jaren vijftig en zestig. Wat heeft al deze mensen ervan weerhouden om hun verhaal dertig jaar eerder te doen? Angst voor meneer pastoor?
Als het om kindermisbruik gaat zijn feit en fictie moeilijk uit elkaar te houden. Oude Pekela, de Bolderkar, de zaak Epe en vele anderen: Nederlandse hypes rond misbruik blijken keer op keer niet te bewijzen. Bij priesters ligt het allemaal nog moeilijker, want al honderden jaren fantaseren mensen over priesters, nonnen en sex. In de middeleeuwen werden er al grappen over gemaakt. Van Reintje de Vos tot Markies de Sade, het celibaat prikkelt de verbeelding. Het lijkt me voor de commissie Deetman een uitdaging om feiten en fictie te scheiden.
Een jaar of zes geleden maakte ik een documentaire over de Nederlandse politie. Ik wilde nu eens niet een spectaculaire actie van een arrestatieteam filmen, maar het gewone dagelijkse werk op een gewoo
n politieburo.
In drie of vier draaidagen had ik alle clichees over
onze dienders voor de lens gehad: Bureaucratie, verouderde
uitrusting, langs elkaar heenwerkende afdelingen,
ambtenarenmentaliteit, koninkrijkjes. De agenten waren allereerst bezig
met elkaar. De gestolen damesfiets van de vrouw van een collega kreeg
een hogere opsporingsprioriteit dan een heftige inbraak bij een gewone
burger. Op de tweede plaats kwamen de boeven, -clienten in het
politiejargon-, die middels een enquetteformulier hun mening mochten
geven over de gerieflijkheid van het cellenblok. En als de burger als
laatste aan de beurt was, bleek de tijd om, helaas, kunt u
morgen
terugkomen? Ik ben bang dat er sinds die uitzending
weinig veranderd is. Journalist David Simon liep een heel jaar mee met een politiekorps en baseerde daarop de succesvolle dramaserie The Wire. Ook hier weinig achtervolgingsscenes en veel kantoorpolitiek. Het beeld van hoe het "echt" werkt op een Amerikaans politieburo is eigenlijk al bekend van andere politiefilms. De uitsloverige held botst tegen een muur van desinteresse bij zijn corrupte of cynische collega's. Maar anders dan normaal loopt het in The Wire allemaal niet per definitie goed af. Ook de held raakt moegestreden. Het documentaire-achtige realisme van de serie is innemend en overtuigend.
Simon vertelde onlangs bij de VPRO over het gedachtengoed achter de serie. Hij denkt dat de Westerse democratie en rechtstaat niet goed meer functioneren. Ik denk niet dat de situatie te vergelijken is met Nederland, al is hier de verwevenheid tussen onder- en bovenwereld ook ver voortgeschreden. Waar blijft die speelfilm over Willem Holleeder?
Meer in het algemeen is zijn maatschappijkritiek wel relevant. Elke organisatie heeft de neiging om zijn doel uit het oog te verliezen. De bureaucratie wordt dan een doel op zich en de functionarissen zijn vooral nog met elkaar bezig. Dit is natuurlijk irritant en onverteerbaar voor buitenstaanders. Het zorgt voor terechte onvrede bij de kiezers.
Toen mijn verhaal zes jaar geleden werd uitgezonden, herkende iedereen het negatieve beeld dat werd geschetst van de politie. Toch vond niemand het een sterk verhaal en dat was het ook niet. Het valt niet mee om een boeiende reportage te maken over incapabele mensen die hun werk niet goed doen. Ook Simon heeft er er moeilijk mee en je moet een paar afleveringen uitzitten voordat je in het verhaal gezogen wordt. Daar staat tegenover dat de tragiek naar het einde van elke reeks toe harder aankomt. Onontkoombaar, zoals tragiek hoort te zijn.
3 Maart - De Hardwerkende
NederlanderOnderweg in Congo heb ik Citizens gelezen, een bekend boek over de Franse revolutie. Ellende en honger, plundering en lynchpartijen, ongeregelde milities, huurlingen en de in weelde levende, kleine bovenklasse: Het is niet zo moeilijk om een relatie te leggen tussen Frankrijk in de achtiende eeuw en een land als Congo vandaag. Maar nog vaker moest ik denken aan Nederland. Volgens historicus Schama was de revolutie van 1789 een reactie op de snelle modernisering. De feodale strukturen maakten plaats voor de dynamiek van industrialisering en, jawel, globalisering. En dat maakte mensen bang en onzeker. Hij reconstrueert hoe grote woorden en onmogelijke beloften uiteindelijk leidden tot oorlog.
De retoriek en volkswoede keerde zich vooral tegen het vorstenhuis. De manier waarop de koninklijke familie en de anti-monarchisten ieder probeerden de publieke opinie te bespelen komt bekend voor. Koningin Marie Antoinette laat zich bij voorkeur met haar kinderen afbeelden en probeert zo "gewoon" mogelijk over te komen. Als een van de kinderen bezwijkt aan een ziekte wordt dat geraffineerd uitgevent, en stijgt ze weer wat in de populairiteitspolls. Maar de republikeinen schilderen haar en haar gemaal af als perverse veelvraten en zakkenvullers. Waarom zou de hardwerkende Franse boer of arbeider moeten betalen voor die parasieten en nietsnutten? Met hun scheldpartijen gijzelen de Jacobijnen het debat en uiteindelijk eindigt de monarchie op het schavot.
Populisme is van alle tijden., maar de rollen zijn nu wel omgedraaid. Het koningshuis hoeft zich in Nederland weinig zorgen te maken. Bij ons is het de middenklasse die de onderklasse voor parasieten uitmaakt. Wilders deze week tijdens het EenVandaag verkiezingsdebat: "Henk en Anja betalen voor Achmed en Fatima".
Het kabinet is gevallen over Afghanistan maar de gemeenteraadsverkiezingen staan voor de zoveelste keer in het teken van integratie en islam. Pikant is dat de PVV -die zijn bestaansrecht ontleent aan de angst voor de radicale Islam-, net als de PvdA weg wil uit Uruzgan. Dat is tegenstrijdig en hypocriet, maar vragen daarover gaat Wilders uit de weg.
Liever bezingt hij de Hardwerkende Nederlander. Ook andere partijen roepen een beeld op van de gewone man als een noeste held van het type dokwerker, die niets meer begrijpt van die Haagse hoge heren. In werkelijkheid is die hardwerkende nederlander natuurlijk een onproduktieve vergadertijger, die met zijn leaseauto de snelwegen verstopt, op weg naar zijn glazen dagverblijf langs de snelweg. Daar wachten blackberry en power point, beleidsvoornemen of marketingstrategie , zinloze, oeverloze bezigheidstherapie, mogelijk gemaakt omdat ver weg mensen voor een habbekrats goedkope spullen voor ons maken (de zogenaamde "echte" economie).
Geen wonder dat Henk, de hardwerkende Nederlander zich diep van binnen onbehagelijk, ja overbodig voelt. Wie kan hij de schuld geven? Achmed en Fatima, die waarschijnlijk ergens WC's schoonmaken of een eigen buurtwinkel hebben? Ach, de feiten doen er voor de PVV niet toe. En zo dobberen we nog altijd in het moeras van bijna tien jaar geleden. Net als de Fransen in de achtiende eeuw blijven we in de ban van grote woorden en heftige tegenstellingen, reikhalzend naar de ontknoping, de ontlading, de apotheose die maar uitblijft.
tuurt
een spion
tekeningen
van stofzuigeronderdelen door naar de Britse geheime dienst
om goede sier te maken. De Britten zien het
als blauwdruk
voor een nieuw geheim massavernietigingswapen en besluiten tot
actie. In de werkelijkheid van 2002 wist de Irakese vluchteling
Curveball tekeningen van weerstations aan de CIA te slijten als een top
secret plan voor mobiele nucleaire installaties. Bush
had
geen betere informatie vanuit Irak en greep de weerballonnen
aan
om een oorlog te beginnen.